مجله آنلاین زومیت ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ گزارش مفصلی را در رابطه با تفاهم‌نامه امنیت اطلاعات بین ایران و روسیه منتشر کرد که در آن من هم در کنار چند کنارشناس حقوقی و فناوری از جوانب مختلف به این موضوع پرداختیم. این گزارش به قلم هانیه کلهر تهیه و تدوین شده است و اینجا بخش‌های مربوط به گفتگویم را بازنشر می‌کنم.
حامد بیدی، مدرس دانشگاه و مدیر استارتاپ اجتماعی کارزار، در گفت‌وگو با زومیت در تحلیل لایحه همکاری امنیت اطلاعات گفت: «این لایحه را می‌توان در دو سطح متن و فرامتن ارزیابی کرد. منظور من از سطح فرامتن جایگاه انحصاری است که این لایحه به دولت روسیه نسبت به زیرساخت‌های امنیت سایبری ایران می‌تواند بدهد.»
به گفته او، در متن و فرامتن این لایحه نگرانی‌های بسیار جدی وجود دارد و با توجه به سابقه عملکرد حاکمیت در حوزه اینترنت و سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده، به‌ویژه در یک سال اخیر، این نگرانی‌ها دو چندان می‌شود.
بیدی «حکمرانی عادلانه اینترنت» را یکی از مهم‌ترین بخش‌های این تفاهم‌نامه دانست که از همان ترس از به خطر افتادن امنیت اطلاعات توسط غرب ناشی می‌شود. او در این خصوص گفت:
کلیدواژه حکمرانی عادلانه اینترنت مشخصا به این موضوع اشاره دارد که کشورهای ایران و روسیه در حوزه‌های زیرساخت و سخت‌افزار، خدمات و پلتفرم و همچنین در لایه محتوا نسبت به غرب و آمریکا عقب افتاده‌اند. بنابراین، روسیه و ایران زیرساخت شکل‌گرفته در شبکه اینترنت در جهان را عادلانه نمی‌دانند و به نظرشان این زیرساخت می‌تواند برایشان نوعی تهدید باشد.
نکته دیگری که در متن این لایحه چند مرتبه مورد اشاره قرار گرفته، بحث حاکمیت و تمامیت ارضی، امنیت ملی و بحث نفوذ کشورهای بیگانه ازطریق زیرساخت‌ها یا اقدامات قهری احتمالی سایر کشورها علیه روسیه و ایران در حوزه اینترنت است. در این خصوص مشخصاً به واژه «تهدیدهای مشترک» نیز اشاره شده است.
این استاد دانشگاه درباره این مسئله چنین توضیح داد: «در این خصوص نگرانی بابت تحریم‌‌هایی وجود دارد که ممکن است ازطریق شبکه جهانی اینترنت علیه این دو کشور رخ دهد. چنین فرضیاتی نشان می‌دهد احتمال جنگ سایبری بیش از پیش احساس شده است.
«انتشار اطلاعات زیان‌بار» سومین موضوع مهمی است که در این تفاهم‌نامه به آن اشاره شده و به اطلاعات سیاسی، فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی مربوط می‌شود که به زعم نویسندگان این متن منجر به بی‌ثبات شدن اوضاع سیاسی این کشورها می‌شود. بیدی پیامد وجود این بخش در متن تفاهم‌نامه را چنین توضیح داد:
با توجه به رویکرد فعلی حکمرانی اینترنت در دو کشور می‌توان مهم‌ترین مصداق ذیل موضوع انتشار اطلاعات زیان‌بار را تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر برای فیلترینگ یا شنود در نظر گرفت.
نگرانی از تحقق استعمار دیجیتال
این کارشناس با تأکید بر این که تفاهم‌نامه‌هایی از این دست برای گسترش ارتباطات و برای عقب نماندن از سرعت بسیار بالای پیشرفت تکنولوژی در زمینه زیرساخت‌های اطلاعاتی لازم و ضروری است، دو نقد اصلی به این تفاهم‌نامه وارد کرد و گفت:
نقد من در وهله اول، به ادبیات حاکم بر متن این تفاهم‌نامه مربوط است و در وهله بعد نقد به انحصاری است که برای دولت روسیه ایجاد می‌کند و زمینه نفوذ آن در زیرساخت امنیت اطلاعات کشور را فراهم می‌کند.
به اعتقاد او، اگر این تفاهم‌نامه‌ها و قراردادها متکثر و متنوع بود و با کشورهای متنوع و پیشگام در این حوزه بسته می‌شد و لایحه دسترسی محافظت‌شده و محدودی برای آن در نظر گرفته می‌شد، قطعاً باعث رشد و پیشرفت ما در حوزه امنیت سایبری می‌شد؛ اما در حال حاضر از محتوای این تفاهم‌نامه چنین برداشت می‌شود که زیرساخت امنیتی کشور ما در حال قرار گرفتن تحت تسلط کشوری است که از نظر اقتصادی و تکنولوژی قدرتمندتر از کشور ما است.
مدیرعامل پلتفرم کارزار در همین خصوص به نگرانی از مستعمره دیجیتالی شدن کشور اشاره کرده و گفت:
این که ما با هدف بهینه کردن زیرساخت امنیتی کشورمان دسترسی‌هایی به یک کشور دیگر می‌دهیم، این نگرانی را ایجاد می‌کند که به نوعی مستعمره دیجیتال کشور دیگری شویم. یادمان باشد که امروز تمام ابعاد زندگی، اقتصاد، ارتباطات و… مردم روی شبکه اینترنت اتفاق می‌افتد و وقتی ما کلید نفوذ و تسلط به این زیرساخت را به صورت انحصاری به کشور دیگری می‌دهیم، طبعا می‌تواند اتفاق نگران‌کننده‌ای باشد.
ضعف‌هایمان باعث تن دادن به این تفاهم‌نامه شده است
او علت اصلی روی آوردن ایران به امضای این تفاهم‌نامه را نیز چنین توضیح داد: «به نظر می‌رسد عقب‌ماندگی فاحش ما در عرصه امنیت اطلاعات و عدم حضور فعالانه در اینترنت منجر به امضای تفاهم‌نامه با روسیه شده تا این نقص برطرف شود.»
بیدی در ادامه، برخورد انفعالی و سلبی مسئولان نسبت به اینترنت در سال‌های گذشته و فراری دادن و مهاجرت نخبگان متخصص در سال‌های اخیر را دلیل اصلی ایجاد وضعیت نامطلوب در عرصه فناوری کشور دانست.
او در پایان به آثار و نتایج عملی شدن این تفاهم‌نامه اشاره کرد. به گفته بیدی، بخشی از این نتایج شامل کمک به سانسور اطلاعات و فیلترینگ می‌شود، بخش دیگر شامل پلتفرم‌هایی می‌شود که بتوانند با حمایت روسیه بخشی از ارتباطات و تجارت را داخل ایران میزبانی کنند و بخش دیگر هم به سخت‌افزارهایی مربوط می‌شود که می‌توانند روی زیرساخت شبکه اینترنت کشور ما نصب شود که بخشیدن چنین زیرساخت‌هایی به کشوری مثل روسیه می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
پیشنهاد می‌کنم متن کامل این گزارش را شامل گفتگو با محمدجعفرنعناکار و سعید سوزنگر در وبسایت زومیت بخوانید.
دیدگاهتان را بنویسید